TEMMUZ2019
TARHANA OSMAN
Bir Anti-zeytinyağı organizasyonundan
İzmirli Tarhana Osman'a...
Evet, her şey Marshall Yardımı ile başlar. Avrupa, 2. Dünya Savaşı’ndan çok ağır hasar görerek çıkar. 1946-1947 yıllarında çok soğuk geçen iki kış da eklenince Avrupa’da açlık ciddi sorun olacaktır. ABD ise 2. Dünya Savaşı’ndan hiç zarar görmemiş, 1920’li yıllardan itibaren sürdürdüğü araştırmalarla hibrit tohumculuğu geliştirmiş, endüstriyel tarıma geçmiş ve çok büyük tarım ürünü stoklarına ulaşmıştır. Bu ürünlere dış pazarlar bulmak gerekmektedir. ABD’de tarım ürünleri fazlalığı-Avrupa’da açlık denklemi 1948 yılında “Avrupa Kalkınma Planı”nın gerçekleştirilmesi ile çözülür. Planın hedefi, Avrupalılar’a bir bölümü hibe bir bölümü kredi tarzında parasal yardımda bulunmak ve bu paralarla ABD ürünlerini Avrupalılar’a satmaktır. Türkiye’de bu plana dâhildir.
Ülkemizde planın fikir babası Marshall’ın adıyla bugünde bilinen ve birçok alanda sonun başlangıcı olan bu plan, tarımda dışa bağımlı hale gelişimizin de mimarıdır. Bu tarih bilgisi hatırlatmasından sonra türküye dönelim. ABD, dünyanın en büyük mısır üreticisidir. Dünde bugünde, mısır stoklarını eritmek için bin bir çözüm üretmektedir. Bunlardan biri de mısırözü yağıdır. İşte Marshall Yardımı koşullarından biri ABD’den mısırözü yağı ithal etmemiz olacaktır. Aynı açılımla Türkiye’de ilk margarin fabrikası kurulur (5).
Türk insanı zeytinyağından soğutularak mısırözü yağına ve margarine alıştırılır. Bu amaca yönelik zeytinyağı ısınırsa kanser yapar gibi yalanlar “üfürülür” halk arasında. Yukarıdaki zeytinyağını kötüleyen türküde bu dönemin icraatlarındandır; milyonlarca zeytin ağacının kesilmesi de. Türk halkı zeytinyağına sırtını döner, sıvı yağ dendiğinde mısırözü yağı, katı yağ dendiğindeyse margarin mutfaklarımızdaki yerini alır.
Hiç unutmam annemin hep anlattığı bir doktor anısı vardır:
- Doktor hanıma bizim eve margarin girmez dedim. O da boğaçayı, pilavı nasıl yapıyorsun ki dedi. Zeytinyağı ile dediğimde inanmadı. Biz sahanda yumurtayı bile zeytinyağı ile yaparız deyince doktor şaşkın şaşkın yüzüme baktı, kaldı.
Şaşkınlığımızın kaynağı, Marshall Yardımı’nın evrilip emir-komutanın GDO ekonomistlerinin eline geçtiğini hâlâ anlayamamaktaki ısrarımızdır. Bugün, sağlıklı beslenme tiyatrosunda “affet bizi zeytinyağı” ayinleri yapmaktayız.
Çözümün adresi bir İzmirlidir: Osman Nuri Koçtürk (1918-1994). Namıdiğer Tarhana Osman, anlatmış ve yazmıştır ama pek kal’e alan olmamıştır (6). 1943’de Ankara Üniversitesi Veterinerlik Fakültesi’nden askeri veteriner olarak mezun olan Koçtürk, ayrıca biyokimya doktorası yapar ve mecburi hizmet sonrası 1949-1953 yılları arası ABD/Missouri Üniversitesi Beslenme Kürsüsü’nde misafir öğretim üyesi olarak bulunur (7).