MARTNISAN2023
Günter Soydanbay
Deprem dayanıklılık testi nasıl teşvik edilir?
Deprem dayanıklılık testi nasıl teşvik edilir?
Kahramanmaraş'ta meydana gelen ve 11 ilde büyük yıkıma neden olan depremi nedeniyle on binlerce canımızı kaybettik. Tarifsiz bir acı yaşıyoruz ülkece. Hayatını kaybedenlere rahmet, yakınlarına sabır diliyorum.
Ne yazık ki, deprem bu coğrafyanın bir gerçeği. Dolayısıyla deprem İzmir’in de gerçeği. Bu gerçeğe ne kadar hazırlıklı olduğumuzu bilemiyoruz. Çünkü tüm gücümüzle, olası bir felaketin etkisini en aza indirecek çalışmaları yapmıyoruz. Depreme karşı ilk defansımız, herkesin içinde yaşadığı binası için deprem dayanıklılık testi yaptırması. Ancak farklı sebeplerden ötürü birçok vatandaşımız bu adımı atmakta tereddüt ediyor. Gelin davranışsal ekonomiyi kullanarak insanları ikna etmenin yollarını arayalım.
1. Sosyal norm
Farz edelim bir partiye davetlisiniz. Tüm arkadaşlarınız şapka takacaklarını söylediler. Bu yüzden siz istemeseniz bile, için içten içe şapka takmanız gerektiğini düşünürsünüz. Sırf diğer insanlar yapıyor diye bir şeyi yapma zorunluluğu hissetmeye sosyal norm diyoruz.
İsteksiz hemşerilerimizi deprem dayanıklılık testi yapmaya teşvik etmenin en kolay yolu da, diğer insanların davranışlarını görünür kılmak. Etraflarındakilerin test yaptığını gören insanlar doğal olarak bir baskı hissedecektirler.
Mesela İzmir Büyükşehir Belediyesi depreme hazırlıklı olmayı teşvik eden bir kampanya başlatabilir. Hali hazırda deprem testi yapmış kişilerin fotoğrafları ve hikayeleri sosyal medya kampanyasında paylaşılabilir. Hatta deprem testi yaptırmış binaların dış cephesine bir plaka asılabilir.
2. Varsayılan seçenek
Diyelim ki canınız köfte çekti. Bir lokantaya gittiniz. Garson size köftenizin yanında patates kızartması mı yoksa salata mı istediğinizi sordu. Bu noktada bir seçim yapmanız gerekir. Ancak lokantalarda işler genelde böyle yürümüyor. Yemeğinizin yanında otomatikman bir şey geliyor ve siz diğer seçenekleri hiç düşünmeden onu iştahla yiyorsunuz. Buna, varsayılan seçeneğe meyil deniyor.
Devlet tapu veya noter işlemlerinde deprem dayanıklılık testini varsayılan seçenek yaparak, test sayısını arttırabilir. Örneğin, yeni ev sahipleri -veya kiracılar- bir binaya taşındığında, binaları için deprem testi planlandığını belirten bir mektup alabilirler. Test yaptırmak istemeyenlere ilgili mercilerle temasa geçmeleri söylenir. Öyle bir çabayı çok az sayıda insan gösterecektir.
3. Çerçeveleme
Varsayalım çocuğunuza büyük bir köpek hakkında bir hikaye anlatıyorsunuz. Çocuğunuzun köpekleri sevmesini istiyorsanız hikayedeki köpeği insana yakın bir şekilde anlatırsınız. Eğer çocuğunuzun köpeklere karşı mesafeli olmasını istiyorsanız köpeği korkutucu bir şekilde anlatırsınız. Yani hikayenin çerçevesini, çocuğunuzun görmesini istediğiniz şekilde çizersiniz. Buna çerçeveleme deniyor.
Devlet konuyu, deprem dayanıklılık testinin yapılmamasının ağır sonuçlarını vurgulayacak şekilde çerçeveleyebilir. Mesela, “Deprem dayanıklılık testi yaparak kendinizi ve sevdiklerinizi ciddi yaralanma ve mal kaybı riskinden korursunuz” dendiğinde mesaj potansiyel zarar açısından çerçevelenir. Bir aciliyet duygusu hisseden insanlar da deprem testi yapmak için motive olurlar.
4. Teşvikler
Toplumun bir şey yapmasını istiyorsanız sopa sallamadan önce insanlara havuç uzatmanız gerekir. Dolayısıyla teşvik vermek, insanların deprem dayanıklılık testi yapma motivasyonunu arttırabilir. Örneğin sigorta şirketleri, deprem dayanıklılık testi yapan müşterilerine konut sigortası primlerinde indirim sunabilir. Bu, bir kısım insanı harekete geçmeye teşvik etmeye yeter de artar.
Hepimizin bildiği üzere deprem öldürmez; ihmal öldürür. Depreme karşı ilk savunma hattımız binalarımıza yapacağımız deprem dayanıklılık testi. Bu, potansiyel bir felakete hazırlıklı olmamızı sağlayacak çok önemli bir adım. Kanun yapıcılar, insanları deprem dayanıklılık testi yapmaya ikna etmek için davranış bilimine başvurabilirler. Tekrar depremde hayatını kaybedenlere rahmet, yakınlarına sabır diliyorum.